De uitgangssituatie
Een middelgroot familiebedrijf met een lange historie en een grote merkbekendheid heeft het marktaandeel in de loop der tijd steeds verder zien afglijden. Een paar jaar eerder heeft de directeur-grootaandeelhouder het leiderschap van het familiebedrijf overgedragen aan de volgende generatie. Er zijn grote zorgen over winstgevendheid en toekomstperspectief door de voortdurende afname van het groepsvermogen en de oplopende liquiditeitstekorten. De uitdagende marktomstandigheden, dalende marges en de suboptimale bezetting van de directie hebben het bedrijf ernstig verzwakt. De bank wil geen aanvullend krediet meer verlenen, het bedrijf komt terecht bij de afdeling Bijzonder Beheer. Snel ingrijpen is noodzakelijk om de continuïteit van de onderneming zeker te stellen.
De interim opdracht
Custom Management wordt ingeschakeld. De ingezette vennoot van Custom Management krijgt de opdracht om de directie te versterken, op basis van een quick scan een herstelplan te maken en aanvullende externe financiering te verkrijgen om een dreigend faillissement te voorkomen.
Te lang vastgehouden aan succesformule: herstructurering nodig
De quick scan van de interim directeur - gecombineerd met een eerdere internal business review door een externe partij - schetst het volgende beeld van het bedrijf: de marktomstandigheden zijn zeer competitief, strategie en kostenniveau zijn niet afgestemd op de markt, de aansturing en verantwoording is onvoldoende, sales & marketing is zwak, er is achterstallig onderhoud van het machinepark en er is sprake van een complexe financiële structuur. Het bedrijf heeft te lang vastgehouden aan oude succesformules en geaccepteerd dat het marktaandeel fors is teruggelopen, terwijl voldoende afzetvolume via retail en groothandel noodzakelijk is voor een lage kostprijs. Op alle fronten is dus verbetering nodig: zowel strategisch als operationeel. Het is alle hens aan dek om het bedrijf nog te redden.
De aanpak: crisismanagement en fusie & overname
De interim-directeur wordt als operationeel directeur toegevoegd aan de directie en maakt een herstelplan, dat door de familie en de bank wordt goedgekeurd. Daarmee verkrijgt de interim directeur de noodzakelijke tijd en aanvullende financiële middelen om orde op zaken te stellen. Het herstelplan heeft drie pijlers: het doorvoeren van een reorganisatie en kostenbesparingen om de winstgevendheid snel te vergroten, het aangaan van een strategisch samenwerkingsverband om als bedrijf in de toekomst te kunnen overleven en een herstructurering: de verkoop van niet-kernactiviteiten om liquide middelen vrij te maken en meer strategische focus aan te brengen.
Intern verandermanagement: strakkere aansturing en monitoring
Ook intern is verandering nodig: zo ontbreekt een managementteam (MT). Met het formeren daarvan verbetert de interim directeur de dagelijkse aansturing en kan het herstelplan sneller worden doorgevoerd. Via de wekelijkse vergaderingen is het bovendien gemakkelijker om de gang van zaken strak te monitoren en snel bij te sturen.
Als familiebedrijf jezelf terugvechten in de markt
De interim directeur gaat zelf volledig meedraaien in de operationele aansturing. Het bedrijf wil zich terugvechten in de markt: de sales- en marketinginspanningen worden geïntensiveerd en er worden nieuwe contracten binnengehaald. Het bedrijf wordt echter geconfronteerd met prijserosie en dalende marges. De concurrentie heeft namelijk door dat het bedrijf ernstig in problemen verkeert en verlaagt de prijzen om marktaandeel te behouden. Uiteindelijk moet het bedrijf zelfs onder de kostprijs gaan werken. Nog verder snijden in kosten en personeelsbestand is uiteindelijk onvermijdelijk: een nieuwe reorganisatie volgt. Tegelijkertijd moet er voldoende expertise overblijven om het bedrijf draaiende te houden: een dilemma.
Familie overtuigen van noodzaak overname
Ondertussen werkt de interim directeur al vanaf het begin aan een strategisch samenwerkingsverband en een herstructurering door de verkoop van niet-kernactiviteiten. Gaandeweg wordt echter duidelijk dat het bedrijf niet meer op eigen kracht verder kan, gezien het beperkte verbeterpotentieel en de verder verslechterende marktomstandigheden. De zoektocht naar een strategische partner verandert in het zoeken naar een geschikte fusiepartner en uiteindelijk zelfs naar kandidaten die het bedrijf willen overnemen. De interim directeur stelt een fusie & overname-team samen en zet een verkooptraject in gang. Dit gebeurt in nauw overleg met familie en bank, met wie wekelijks wordt overlegd. De familie verkeert aanvankelijk in de veronderstelling dat het bedrijf nog te redden is en verkoop niet noodzakelijk is. Uiteindelijk weet de interim directeur de familie van die noodzaak te overtuigen. Er is immers geen alternatief.
Onderhandelen met de rug tegen de muur voor fusie & overname-team
Samen met het fusie & overname-team wordt een longlist en uiteindelijk een shortlist opgesteld van partijen die het familiebedrijf zouden kunnen overnemen. Met één partij wordt exclusief toegewerkt naar een letter of intent. De onderhandelingen met deze branchegenoot verlopen echter moeizaam. Het familiebedrijf staat inmiddels met de rug tegen de muur: er wordt verlies geleden, de liquiditeit moet per dag gemanaged worden en een faillissement dreigt. De overnemende partij maakt dankbaar gebruik van die zwakke onderhandelingspositie. De directeur-grootaandeelhouder vindt het bod aanvankelijk echter te laag. Als hij wordt overtuigd van de ernst van de situatie waarin het bedrijf verkeert, toont hij zich alsnog akkoord.
Vertraging fusie & overname-proces
Uiteindelijk kan de letter of intent worden getekend. Helaas duurt de due diligence veel langer dan verwacht en ontstaan er second thoughts bij het overnemende bedrijf. Al die tijd moet het bedrijf zien te overleven. Op basis van de due diligence wordt de verkoopprijs naar beneden bijgesteld. Ook blijken niet alle overgebleven medewerkers mee te kunnen naar de nieuwe eigenaar. Maar uiteindelijk kan het fusie & overname-traject worden afgesloten en het koopcontract worden getekend: bijna anderhalf jaar na het aantreden van de interim directeur.
Het resultaat: continuïteit veiliggesteld door crisismanagement
De continuïteit van het familiebedrijf is zeker gesteld, de onderneming kan via een strategische overname door een branchegenoot een nieuwe gezamenlijke toekomst tegemoet zien. De familie is (deels) aandeelhouder geworden in het gecombineerde bedrijf en blijft daarmee betrokken. Ook de bank kan tevreden zijn: de uitstaande lening kon bijna geheel worden terugbetaald.
De terugblik
De grootste uitdagingen in deze casus
Family governance
Familiebedrijven kennen een specifieke dynamiek tussen ondernemingsbestuur, eigendom en familie, zeker als er sprake is van meerdere generaties en opvolgingsproblematiek. Die dynamiek speelde ook in deze casus een rol, aldus de interim directeur.
Uittocht sleutelfunctionarissen voorkomen in periode van crisismanagement
Een andere uitdaging was om het bedrijf draaiende te houden tijdens een lange periode van onzekerheid, reorganisatie en crisismanagement. Een aantal goede medewerkers was al vertrokken. De interim directeur moest zien te voorkomen dat nog meer sleutelmedewerkers het bedrijf zouden verlaten. De interim directeur: ‘Stront stinkt: medewerkers merken - net als branchegenoten - heus wel dat het slecht gaat met het bedrijf en worden onrustig. Terwijl sommige mensen echt onmisbaar zijn voor het bedrijf, zonder hen valt alles stil. In dit geval hielden op het allerlaatst slechts enkele mensen de hele fabriek draaiende.’
Hoe houd je mensen aan boord in zo’n situatie? De interim directeur: ‘Door de problemen niet te ontkennen, maar eerlijk te zijn en een beroep op de verantwoordelijkheid van belangrijke medewerkers te doen: help alsjeblieft mee, doe het voor je collega’s. Zo hebben we een redelijk aantal mensen weten vast te houden.’
De bottomline:
Uiteindelijk kijkt de interim directeur met tevredenheid terug op de opdracht. Het bedrijf was te verzwakt voor een zelfstandig voortbestaan. De continuïteit kon worden veiliggesteld door een goede regie van het fusie & overname-proces en het ondertussen overeind houden van het bedrijf door adequaat crisismanagement. Dat was schaken op twee borden tegelijk, onder zeer uitdagende omstandigheden.
‘Ik ben blij dat we het bedrijf hebben kunnen behouden en weer toekomst hebben kunnen geven door het onder te brengen bij een branchegenoot’, aldus de interim directeur. ‘Het zou zonde zijn als het erfgoed van dit familiebedrijf, met zo’n lange historie en merkbekendheid, verloren zou zijn gegaan. Bovenal stemt het me tevreden dat we de werkgelegenheid voor een deel van de medewerkers hebben kunnen veiligstellen.’